|
берадиган ёшларнинг етишиб чиқиши дард устига чипқон бўлди. Шундай қилиб, барча дастурлар Ғарб фалсафаси асосида ва Ғарб дастурларига мувофиқ ишлаб чиқилди. Бу билан зиёлиларнинг кўпчилиги Ғарб сақофатининг болаларига ва шогирдларига айланиб қолишди. Бу сақофатни ёқтириб, яхши кўриб, ҳаётда унинг тушунчаларига мувофиқ ҳаракат қила бошладилар. Ҳатто уларнинг кўпчилиги Ғарб сақофатига зид келиб қолса, Ислом сақофатини инкор қиладиган бўлиб қолишди. Улар Ғарб нуқтаи назари таъсирига берилиб, Ғарб сақофати билан тарбияланган зиёлиларга айланишди. Ғарб сақофатига батамом ихлос қўйишди, бу ихлос уларни ажнабийни улуғлашга ва ҳазоратини олишга ундади. Кўпчилик зиёлиларнинг табиати Ғарбнинг табиати каби бўлиб қолди, ғарблик ёмон кўрганидек Исломдан ва унинг сақофатидан нафратланадиган, ғарблик адоват сақлаганидек Исломга ва Исломий сақофатга адоватда бўладиган, ғарблик уларга уқтирганидек Ислом ва исломий сақофат мусулмонлар қолоқлигининг сабаби деб ишонадиган бўлиб қолишди. Шу сабабдан миссионерлик ҳаракатлари ўз сафларига мусулмонлар зиёли қатламини қўшиб олиб, уларни Исломга ва исломий сақофатга қарши қилиб қўйган пайтда мислсиз муваффақиятга эришди.
Бу ҳолат Европа ва ажнабий мактаблардаги зиёлилардан ўтиб, исломий сақофат эгаларига ҳам етиб борди. Улар Ғарб мустамлакачилиги уларнинг динларини айблаб, ҳужум қилиши олдида даҳшатга тушишди ва бу айбловларни бор имкониятлари билан рад қила бошлашди. Бу раддиялар тўғри ёки нотўғрилигига эътибор ҳам беришмади. Ажнабий уларнинг динига қилаётган айблар Исломнинг асл қадриятларими ёки Исломга ёпиштирилаётган, унда бўлмаган нарсаларми - бу ҳақда ўйлаб ҳам ўтиришмади. Улар бу раддияларида Ислом айбдор қилинишига рози бўлишди. Кейин Ислом нусусларини Ғарб тушунчаларига мос келадиган тарзда таъвил қилишди. Шундай қилиб, улар Европанинг бу ҳужумларига ноаниқ раддиялар беришди-ки, бу нарса рад бўлишидан кўра кўпроқ миссионерлик ҳужумининг кўмакчисига айланди. Ислом ҳазоратига зид бўлган Ғарб ҳазорати - уни айнан Исломдан деган уйдирмалар билан қабул қилиб олган - ушбу зиёлиларнинг тушунчаларига айланиб қолганлиги ғоят ачинарли эди. Уларнинг аксарияти Ғарб ўз ҳазоратини Ислом ва мусулмонлардан олган дейдиган бўлишди ва Ислом билан Ғарб ҳазорати ўртасида мутлақ зиддият бўлишига қарамасдан, Ислом аҳкомларини шу ҳазоратга мослаштириб таъвил қиладиган бўлишди. Ва Ғарб ҳазоратини бутунлай қабул қилишди ва ўз ақидалари ва ҳазоратларини Ғарб ҳазорати билан мувофиқ келади деб очиқ айтишганда эса, ундан рози бўлишди. Бу нарса улар Ғарб ҳазоратини қабул қилиб, ўзларининг Исломий ҳазоратларидан чиқишганини англатади. Бу эса, миссионерлик ва мустамлакачилик
143-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203